تقدس‌بخشی جوینی به روایت هجوم مغولان از طریق تناظرسازی با روایات دینی (مقاله پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار دانشگاه نیشابور

چکیده

این مقاله به بررسی بازتاب موضع ذهنی عطاملک جوینی در باب مغولان و مردم شهرهای خراسان در تاریخ جهانگشا می‌پردازد. به این منظور ابتدا گزارشی انتقادی از پژوهش‌های نسبتاً متعددی که با این موضوع مرتبط است، ارائه می­شود و آن‌گاه پس از نشان دادن نمونه‌هایی از به کارگیری برخی نشانه‌های متنی وجهیت‌دار و تقدس‌زا برای مغولان، به تناظرسازی جوینی بین روایت هجوم آن‌ها به خراسان با برخی آیات و احادیث به­عنوان شیوه‌ای برای تقدس و مشروعیت‌بخشی  به چنگیز و جانشینان او پرداخته و نشان داده می­شود که چگونه این ابزارهای دینی و اقناعی در کنار برخی مؤلفه‌های متنی دیگر، به کلیت روایت جوینی ساختاری منسجم و دارای سوگیری مشخص می­بخشند و می‌توان بر آن مبنا در خصوص موضع‌ ذهنی جوینی در باب مغولان و مردم خراسان اظهارنظر کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن کریم.

    اتکینسون، آر.اف. «فلسفۀ تاریخ، نگاهی به دیدگاه‌های رایج در فلسفه معاصر تاریخ» در فلسفه تاریخ، روش‌شناسی و تاریخ‌نگاری. ترجمه و تدوین حسینعلی نوذری، 23-68. تهران: طرح نو، ۱۳۷۹.

    ‫الویری، محسن. «نگاه تاریخی قرآن و تاریخ‌نگاری مورخان مسلمان بررسی موردی علت پیروزی مسلمانان در غزوه بدر». پژوهشنامه تاریخ اسلام. ش. 1(۱۳۹۰): 23-45.

    ‫اورازانی، سیدنیما، و مرتضی موسوی. «بازفهم قرآن و حدیث در تاریخ جهانگشا حمله­ی مغولان و اثر آن بر عزت نفس ایرانیان». مطالعات تاریخی قرآن و حدیث. ش. 53(بهار و تابستان ۱۳۹۲):157-184.

    آقایاری زاهد، رضا و دیگران. «شیوه‌ها و گونه‌های اثرپذیری از قرآن کریم و احادیث در تاریخ جهانگشای جوینی». مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علوم اسلامی، علوم انسانی. تهران، ۱۳۹۵.

    آیینه‌وند، صادق. علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377.

    بارتولد،واسیلی ولادیمیروویچ. ترکستان‌نامه. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: آگاه، 1366.

    ‫بطیطی، حسین‌بن علی. احوال ملوک التتار المغول. به­تصحیح و مقدمۀ رسول جعفریان. قم: مورخ، ۱۳۹۴.

    بهار، محمدتقی. سبک‌شناسی. تهران: امیر کبیر، 1349.

    ‫بیانی، شیرین. دین و دولت در ایران عهد مغول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ج 1، ۱۳۶۷؛ ج2، 1371؛ ج3، 1375.

    ترکمنی آذر، پروین. تاریخ‌نگاری در ایران (از آغاز دورۀ اسلامی تا حملۀ مغول). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، ۱۳۹۲.

    ترکمنی آذر، پروین. تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری مورخان ایرانی (قرن سوم تا ششم هجری). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۹.

    جوزجانی، منهاج سراج. طبقات ناصری. به­تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: اساطیر، ۱۳۸۹.

    ‫جوینی، عطاملک. تاریخ جهانگشای جوینی. به­تصحیح حبیب الله عباسی و ایرج مهرکی. تهران: زوار: ۱۳۹۴؛ به­تصحیح محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب، بی­تا.

    ‫حسن‌زاده، اسماعیل. «اندیشۀ مشیت الهی در تاریخ‌نگاری اسلامی». تاریخ اسلام. ش. 5 (بهار ۱۳۸۰): 133-166.

    خطیبی، حسین. فن نثر در ادب فارسی. تهران: زوار، ۱۳۷۵.

    ‫دالوند، یاسر و اسماعیل تاجبخش. «بررسی شیوه‌های خاص بهره‌جوئی از آیات قرآن کریم در جهانگشای جوینی و مقایسه‌ای با کتب مشابه». سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). ش. 30(زمستان  ۱۳۹۴): 45-64.

    راستگو، محمد. تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سمت، 1376.

    ‫راشد محصل، محمدرضا. پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی. مشهد: به‌نشر، ۱۳۸۹.

    روزنتال، فرانتس. تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام. ترجمۀ اسدالله آزاد. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵.

    ‫سجادی، سیدضیاءالدین. دیباچه‌نگاری در ده قرن: از قرن چهارم تا قرن چهاردهم هجری قمری. تهران: زوار، ۱۳۷۲.

    ‫سعدی، مصلح‌الدین. گلستان. به­تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی، ۱۳۸۳.

    سلیم، غلامرضا. «توجیه تمثیل‌های تاریخ بیهقی». یادنامۀ ابوالفضل بیهقی. 269-282. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۸۸.

    سلیمانی، زهرا. «بازتاب آموزه­های تعلیمی امثال قرآنی در تاریخ جهانگشای جوینی». تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. ش 17(پاییز ۱۳۹۲): 85-100.

    ‫سنایی‌ غزنوی، مجدود بن ‌آدم. حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة. به­تصحیح سیدمحمدتقی مدرس ‌رضوی. تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.

    ‫سیف، احمد. پیش‌درآمدی بر استبدادسالاری در ایران. تهران: چشمه، ۱۳۷۹.

    شرفی، محبوبه. زندگی، زمانه و تاریخ‌نگاری وصاف شیرازی. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، ۱۳۹۲.

    شعار، جعفر. گزیدۀ تاریخ جهانگشای جوینی. تهران: چاپ و نشر بنیاد، ۱۳۷۰.

    طایفی، شیرزاد و نعیمه موسوی. «نقد ترامتنی جلد اول تاریخ جهانگشای جوینی». کارنامه متون ادبی دوره عراقی. ش. 7( تابستان ۱۳۹۹): 31-53.

    طهماسبی، فریدون و پگاه تلاوری. «بررسی و تحلیل تشبیهات و استعارات تاریخ جهانگشای جوینی». فنون ادبی. ش. 2( پاییز و زمستان ۱۳۹۰): 55-72.

    عباسی، حبیب الله و رضا گیلکی. «تاریخ جهانگشا به مثابۀ گفتمان قدرت چنگیز». دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. ش. 85( پاییز و زمستان ۱۳۹۷): 75-93.

    ‫علیخانی ثانی ابدال ‌آبادی، فاطمه و محمد میر. «شیوه‌های کاربرد آیات و احادیث در تاریخ جهانگشای جوینی». متن‌پژوهی ادبی. ش. 69) ۱۳۹۵(: 180-153.

    ‫کار، ادوارد هلت. تاریخ چیست؟.  ترجمۀ حسن کامشاد. تهران: خوارزمی، ۱۳۹۶.

    ‫محمودی، مریم. «اقتباس و تضمین آیات قرآن در تاریخ جهانگشای جوینی». فصلنامۀ مطالعات قرآنی. ش 1. ( ۱۳۸۹): 138-129.

    ‫مقدسی، مطهربن طاهر. آفرینش و تاریخ. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه، ۱۳۹۰.

    ‫میثمی، جولی اسکات. تاریخ‌نگاری فارسی. ترجمۀ محمد دهقانی. تهران: ماهی، ۱۳۹۱.

    میرهاشمی، طاهره و فاطمه سلطانی. «بافت‌گردانی آیات قرآن در تاریخ جهانگشای جوینی». پژوهش دینی. ش. 44(بهار و تابستان 1401): 163-180.

    میلز، سارا. میشل فوکو. ترجمۀ مرتضی نوری. تهران: مرکز، ۱۳۹۵.

    ‫نامور مطلق، بهمن. ترا روایت، روابط بیش‌متنی روایت‌ها. تهران: سخن، ۱۳۹۹.

    ‫هجویری، علی بن عثمان. کشف‌المحجوب.به تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش: ۱۳۸۹.

    یزدی، شرف‌الدین علی. ظفرنامه. به­تصحیح و تحقیق سید سعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی،1387.

     

    1. D'Ohsson; Histoire des Mongols, 1834.

     

CAPTCHA Image