نقش نخبگان ایرانی پناهنده به عثمانی در اقدامات نظامی عثمانیان علیه صفویان (عصر سلیم اول و سلیمان قانونی؛ 928- 973ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

 حضور نخبگان ایرانی در قلمرو عثمانی، سبب تحولات مهمی در بخش‌های مختلف این حکومت و تأثیرگذاری در رویدادهای گوناگون شد. این نخبگان، از متغیرهای مهم تأثیرگذار بر تحولات نظامی پیش‌آمده بودند؛ آن‌چنان‌که حضور و نقش‌آفرینی آنان را در ابعاد مختلف اقدامات نظامی عثمانیان در عصر سلیم اول و سلیمان قانونی می‌توان مشاهده کرد. پژوهش حاضر، به بررسی نقش نخبگان سیاسی و نظامی ایرانی در اقدامات نظامی عثمانیان علیه صفویان و اشکال همکاری این نخبگان با عثمانیان طی نبردهای چالدران، سال 940ق، و سال 955ق، پرداخته و مشخص کرده است که نخبگان ایرانی، از عوامل اصلی وقوع نبرد میان عثمانیان و صفویان بودند و شماری از آنان، با پیوستن به عثمانیان، سبب تقویت سپاه عثمانی و تضعیف صفویان شدند. این نقش‌آفرینی را می‌توان در دستاوردهای عثمانیان از این اقدامات نظامی نیز مشاهده کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسپناقچى‌پاشازاده، محمدعارف. انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام. به­تصحیح رسول جعفریان. قم: دلیل، ‏1379ش.
اوزون‌چارشیلی، اسماعیل حقی. تاریخ عثمانی. ترجمۀ وهاب ولی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1380، 1388، 1391.
اینالجق، خلیل. امپراتوری عثمانی(عصر متقدم 1300-1600). ترجمۀ کیومرث قرقلو. تهران: انتشارات بصیرت، 1388ش.
بابامردوخ روحانی، (ملقب به شیوا). تاریخ مشاهیر کرد. به‌کوشش محمد ماجد مردوخ روحانی. تهران: سروش، 1382.
بدلیسی، ادریس. سلیم‌شاه‌نامه. به­اهتمام حجابی قیرلانقیج (رسالۀ دکتری در انستیتوی علوم اجتماعی). آنکارا: دانشگاه آنکارا، 1995.
بدلیسی، ادریس. هشت‌بهشت. ش. 01946، کتابخانۀ سلیمانیه بخش کتابخانۀ عاطف‌افندی، 496گ.
بروسه‌لی، محمد طاهر. عثمانلی مولفلری. استانبول: مطبعه عامره، ج 1 و 2، 1333ق/ ج 3، 1342ق.
پچوی، ابراهیم. تاریخ پچوی. استانبول: مطبعه عامره، 1283ق.
ثریا، محمد. سجل عثمانی یا خود تذکره مشاهیر عثمانی. [استانبول]: مطبعه عامره، 1308ق، 1311ق.
جلال‌زاده (قوجه نشانچی)، مصطفی چلبی. طبقات الممالک و درجات المسالک: Geschichte Sultan Suleyman Kanunis von 1520 bis 1557, oder, Tabakat ul-Memalik ve Derecat ul-Mesalik, ed. Peter Kappert, Wiesbaden, Franz Steiner Verlag GMBH, 1981.
حاجی‌خلیفه کاتب چلبی، مصطفی بن عبدالله. کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دارالفکر، 1402ق/ 1982م.
حیدر چلبی. روزنامه، چاپ شده در منشآت السلاطین فریدون‌بک، جلد 1، صص 458- 500، [استانبول]: مطبعه عامره، 1274ق.
خواجه‌سعدالدین‌افندی، محمد. تاج‌التواریخ. [استانبول]: طبعخانه عامره، 1279- 1280ق.
روملو، حسن‌بیگ. احسن التواریخ. به­تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر، 1384ش.
ریاحی، محمدامین. زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی. تهران: انتشارات اطلاعات، 1390.
سامی، شمس‌الدین. قاموس الاعلام. استانبول: مطبعه مهران، 1306.
سیوری، راجر.م. ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز، 1388ش.
شاو، استانفورد.ج. تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید. ترجمۀ محمود رمضان‌زاده. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1370ش.
صولاق‌زاده، محمد همدمی‌چلبی. صولاق زاده تاریخی. استانبول: محمودبک مطبعه­سی، 1297ق.
طاشکپری‌زاده، احمد بن مصطفی. الشقائق النعمانیه فی علماء الدوله العثمانیه. بیروت: دارالکتب العربی، 1395ق/ 1975م.
طرنوی/ درنوی، محمد بن محمد. نخبه التواریخ و الاخبار. تقویمخانه عامره، [بی‌جا]: 1276ق.
عالی‌افندی، گلیبولولی مصطفی. کنه‌الاخبار. چاپ عکس‌برگردان Ali, Gelibolulu Mustafa, Künhüʼl- Ahbar, Dördüncü rükn: Osmanlı Tarihi, C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.
عطائی، عطاءالله محمد بن یحیی نوعی‌زاده. ذیل الشقایق (حدائق الحقایق فی تکمله الشقائق). [استانبول]: طبعخانه عامره، 1269ق.
فریدون‌بک، احمد توقیعی. منشآت السلاطین. [استانبول]: مطبعه عامره، 1274ق، 1275ق.
فلسفی، نصرالله. «جنگ چالدران». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات، سال اول، ش. 2) 1332(:50- 127.
قارصلی‌زاده، جمال‌الدین محمد. عثمانلی تاریخ و مورخلری مشهور به آیین ظرفاء. طبع احمد جودت، [استانبول]: اقدام مطبعه سی، 1314.
قاضی‌زادۀ اردبیلی، کبیر بن اویس. غزوات سلطان سلیم. تصحیح و تحقیق طاهر بابائی. تهران: میراث مکتوب. 1400.
قانونی سلطان سلیمان زمانیندا وریلمش بعضی فتوالر(Kanuni Sultan Süleyman zamanında verilmiş bazı Fetvalar)، ش 07273، کتابخانۀ سلیمانیه بخش کتابخانۀ یازما باغیشلار (Yazma Bağışlar)، 9 گ.
قره‌چلبی‌زاده، عبدالعزیز‌افندی. روضه الابرار المبین بحقائق الاخبار. قاهره: مطبعه بولاق، 1248ق.
قره‌چلبی‌زاده، عبدالعزیز‌افندی. سلیمان‌نامه. قاهره: مطبعه بولاق، 1248ق.
لطفی‌پاشا. تواریخ آل عثمان. چاپ کلیسلی‌معلم رفعت. استانبول: مطبعه عامره، 1341ق.
مطراقچی، نصوح. بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان خان. چاپ عکس‌برگردان، Matrakçı, Nasuhʼs Silahı, Beyan-ı menazil-i sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman han, Haz. Hüseyin G. Yurdaydın, Ankara: Türk tarih kurumu basımevi, 1979.
میرزاحبیب اصفهانی. تذکرۀ خط و خطاطان بانضمام کلام‌الملوک. ترجمۀ رحیم چاوش اکبری. تهران: نشر مستوفی، 1369.
نشانچی، محمدپاشا. تاریخ نشانچی. [استانبول]: طبعخانه عامره، 1279ق.
نوایی، عبدالحسین  و عباسقلی غفاری‌فرد. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفویه. تهران: سمت، 1386ش.
نوریلدیز، سارا. «تاریخ‌نگاری عثمانی». در تاریخ‌نگاری و مورخان عثمانی. ترجمه و تدوین نصرالله صالحی، 123- 147. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، 1391.
هامرپورگشتال، یوزف. تاریخ امپراتوری عثمانی. ترجمۀ میرزا زکی علی آبادی. به­اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر، 1387ش.
 
Kınalızade, Hasan çelebi, Tezkiretüʼş şuˋara, haz. Aysun Sungurhan-Eyduran, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm bakanlığı kütüphaneler ve yayımlar genel müdürlüğü, 2009.
Müneccimbaşı, Ahmet Dede, Müneccimbaşı Tarihi(Sahaif- ül- Ahbar fi vakayi- ül aʼsar), Arapça aslından türkçeleştiren İsmail Erünsal, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser- Kervan kitapcılık, 1974; (منجم باشی، صحائف الاخبار فی وقایع الاعصار)
Seyyid lokman, Zübdetüʼt- Tevarih, haz. Durmuş Kandıra, Doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, 2011.(سید لقمان، زبده التواریخ) 
CAPTCHA Image