نقد و تحلیل روایت «عطاء المؤلفة قلوبهم» (روایت ابن‌اسحاق در السیرة‌النبویه ابن‌هشام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمدعلی مقدم ¹
• غلامحسین زرگری نژاد ²
• سینا فروزش ³
• رمضان محمدی ⁴

¹ دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

² استاد گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³ دانشیار گروه تاریخ ایران اسلامی، ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴ دانشیار گروه تاریخ، واحد پژوهشکده علوم اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

10.22067/jhistory.2024.84902.1257

چکیده

روایتی از ابن‌اسحاق در کتاب السیرةالنبویه ابن‌هشام نقل شده که پس از جنگ حنین، رسول خدا(ص) به «مؤلفة قلوبهم» که اشراف مردم بودند، از غنایم قبایل هوازن چیزهایی بخشید تا سبب الفت و دلجویی آنان شود. عبارت «مؤلفة قلوبهم» برگرفته از آیه 60 سوره توبه است که ابن‌هشام زمان نزول آن را ذیل حوادث جنگ تبوک در سال نهم هجرت و در میان آیاتی که درباره منافقین نازل شده نقل کرده و در توضیح آن نوشته: «این آیات بیان می‌کند که مستحقان و گروه‌های شایسته دریافت صدقات چه کسانی هستند». این نوشتار با تکیه بر منابع سیره‌نگاری و آثار مورخین و بهره‌گیری از تفاسیر، به روش تاریخی ـ تطبیقی و به صورت کیفی درصدد بررسی این مسئله است که روایت مؤلفة قلوبهم، تا چه اندازه با مبانی تاریخ‌نگاری مانند اصالت سند، انطباق با دیگر گزارش‌های تاریخی قابل پذیرش است و با چه هدفی در اخبار سیره نبوی شهرت یافته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، روایت «مؤلفة قلوبهم» با آیه مورد استناد گزارش «انّما الصّدقات...»، سازگاری زمانی و محتوایی ندارد و با رویکرد تاریخ‌نگاری سفارشی، در اخبار سیره جای گرفته است.

کلیدواژه‌ها

• مؤلفة قلوبهم(تألیف قلوب)
• صدقات
• غنایم
• حنین
• تبوک
• امویان

موضوعات

• تاریخ اسلام

---