مطالعه‏ ای بر تأثیرات دگرگونی فضای شهری و اجتماعی اصفهان صفوی در غزلیات صائب تبریزی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• مژده مخلصی

تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.22067/jhistory.2025.92278.1366

چکیده

اصفهان و دگرگونی‏های ایجادشده در آن در عصر صفوی، تعریفی تازه از شهر و شهرنشینی عرضه کرد و زیست‏جهانی متفاوت را برای هنرمند ترسیم نمود. شعر مکتب اصفهان، که صائب تبریزی مهم‏ترین نمایندۀ آن به شمار می‏رود، صحنۀ بروز دگرگونی‏هایی عمده در شعر پارسی است. آیا می‏توان از وجود رابطه‏ای مابین تطورات اصفهان و نگاه و اندیشۀ شاعری که در این شهر روزگار گذرانده سخن گفت و آیا می‏توان تأثیر سکونت در این شهر متفاوت را در شعر صائب یافت؟ نوشتار حاضر، با اتخاذ نظریه‏پردازی داده‏بنیاد به‏عنوان روش تحقیق، پاسخ‏گویی بدین پرسش‏ها را هدف داشته و به جستجو و بررسی تأثیرات دگرگونی فضای شهری و اجتماعی اصفهان در غزلیات ملک‏الشعرای دربار صفوی پرداخته است. این پژوهش، پایتخت صفوی را بر ابعاد گوناگون هنرآفرینی صائب مؤثر یافته است: از یک سو، این شهر متفاوت و نوعناصر آن در شعر وی حضوری پررنگ دارند و در مضمون‏پردازی و نمادسازیِ شاعر نقش‏آفرینی می‏کنند؛ و از سویی دیگر، فضای اجتماعی جدیدِ حاکم بر این شهر، نگاه و اندیشه‏ای نو را برای صائب رقم می‏زند و شعرش حس شهرنشینی متمایزی را به نمایش می‏گذارد. نتایجِ به‏دست‏آمده، بر تأثیرپذیری دیدگاه صائب از شهر اصفهان و تحولات رخ‏نموده در آن تأکید می‏نهند و از بروز نوعی دگرگونی اجتماعی و آغاز شکل‏گیری فرهنگ نوین شهرنشینی در ایرانِ سدۀ یازدهم هجری می‏گویند.

کلیدواژه‌ها

• "؛ صائب تبریزی"؛ شهر"؛ شهرنشینی"؛ اصفهان"؛ مکتب شعر اصفهان (سبک هندی)"؛
• "؛ عصر صفوی"

موضوعات

• تاریخ هنرهای اسلامی

---